Ապրել ոչ ստի մեջ.Ալեքսանդր Սոլժենիցին

<<…Արդեն հատակին է հասել, համընդհանուր հոգևոր մահը մեր բոլորի վրա է եկել, և ֆիզիկականն էլ ուր որ է կբռնկվի ու մեզ էլ կայրի, մեր երեխաներին էլ, իսկ մենք առաջվա պես շարունակում ենք վախենալով ժպտալ  և թոթովել թլվատ.

-Իսկ ինչո՞վ ենք մենք խանգարելու: Մենք անուժ ենք: Մենք այնպես անհուսալիորեն ենք մարդկայնացել, որ այսօրվա համեստ կերակրի համար կտանք մեր բոլոր սկզբունքները, մեր հոգին, մեր նախահայրերի բոլոր ջանքերը, բոլոր հնարավորությունները գալիք սերունդների համար, միայն թե չխաթարենք սեփական դյուրաբեկ գոյությունը: Մեզ մոտ չի մնացել ոչ հաստատակամություն, ոչ հպարտություն, ոչ սրտի ջերմություն: Մենք նույնիսկ համընդհանուր միջուկային մահվանից ջենք վախենում (միգուցե, պատի ճեղքում թաքնվենք): Մենք միայն վախենում ենք քաղաքացիական համարձակության քայլերից: Միայն թե չպոկվենք նախրից, միայն թե մի քայլ չանենք ինքնուրույն և հանկարծ չմնանք առանց սպիտակ հացի, առանց գազի ջեռուցիչի…

 Ինչպես մեր մեջ մտցրել են քաղաքական շրջանակներում, այդպես էլ մեր մեջ սերտաճել է հարմարավետ ապրելը, մի ամբողջ դար: Միջավայրը, սոցիալական պայմանները. սրանց միջից չես կարող դուրս պրծնել, կեցությունն է պայմանավորում  գիտակցությունը: Մենք ի՞նչ կապ ունենք: Մենք ոչինչ չենք կարող:

 Իսկ ես ասում եմ՝ մենք կարող ենք, ամեն ինչ, բայց ինքներս մեզ խաբում ենք, որ ինքներս մեզ հանգստացնենք: Ոչ թե <<նրանք>> են ամեն ինչում մեղավոր, այլ մենք ինքներս, միայն մենք: Կընդդիմանան սրան. բայց չէ որ իրոք ոչինչ չես կարող մտածել: Մեր բերանները զմռսել են, մեզ չեն լսում, մեզ չեն հարցնում: Ինչպե՞ս ստիպել նրանց, որ մեզ լսեն: Տարհամոզել նրանց հնարավոր չէ: Բնական կլիներ նրանց նորից ընտրելը, ավելի ճիշտ՝ չընտրելը, բայց կրկնակի ընտրություններ մեր երկրում չեն լինում: Արևմուտքում մարդիկ գիտեն անել գործադուլներ, բողոքի ցույցեր, բայց մենք չափազանց ծեծված ենք, մենք սարսափում ենք դրանցից, ինչպե՞ս հանկարծ հրաժարվել աշխատանքից, ինչպե՞ս հանկարծ դուրս գալ փողոց: Ռուսական պատմության մեջ վերջին հարյուրամյակի ընթացքում փորձված բոլոր մյուս ճակատագրական ճանապարհները, մեզ պետք չեն: Հիմա, երբ բոլոր կացինները կտրել-վերջացրել են իրենցը, երբ ամբողջ սերմանվածը ծլարձակել է, մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են մոլորվել…այն ինքնավստահ երիտասարդները, ովքեր մտածում էին տեռռորով, արյունարբու ապստամբությամբ և քաղաքացիական պատերազմով երկիրը դարձնել արդար և երջանիկ: Ոչ, շնորհակալություն, լուսավորության հայրեր: Հիմա մենք գիտենք, որ մեթոդների ստորությունը պտուղ է տալիս արդյունքների ստորության մեջ: Թող որ մեր ձեռքերը մաքուր լինեն:

 Ուրեմն, շրջագիծը փակվե՞լ է: Եվ ելք իրոք չկա՞: Եվ մեզ մնում է միայն անգործ սպասե՞լ: Կարող է հանկարծ ինչ-որ բան պատահել ինքնըստինքյան: Բայց երբեք այն մեզանից պոկ չի գա ինքնըստինքյան, եթե մենք բոլորս ամեն օր այն ընդունենք, փառաբանենք ու ամրացնենք, եթե չհեռանանք թեկուզ դրա ամենազգայուն կետից՝ Ստից:

 Երբ բռնությունը ներխուժում է մարդկային խաղաղ կյանքից ներս, նրա դեմքը վառվում է ինքնավստահությունից, այն դրոշակի պես տանում է և բղավում.<<Ես բռնությունն եմ, հեռու գնացեք, հետ քաշվեք, կճզմեմ>>: Բայց բռնությունը շուտ է ծերանում, մի քանի տարի ևս և նա այլևս ինքնավստահ չէ, և որպեսզի ամուր մնա, որպեսզի կարգին երևա, անպայման որպես իր դաշնակից կանչում է Ստին: Քանի որ բռնությունը քողարկվելու ոչինչ չունի ստից բացի, և սուտը կարող է ամուր մնալ միայն բռնությամբ: Եվ ոչ ամեն օր և ոչ ամեն մի ուսի վրա է սուտը դնում իր ծանր թաթը. այն մեզանից միայն պահանջում է ստի հանդեպ հնազանդություն և մեր մասնակցությունը ստի մեջ, ամեն օր: Եվ սրա մեջ է ամբողջ հավատարիմ ծառայությունը: Եվ այստեղ է թաքնված մեր կողմից արհամարված ամենապարզ, ամենահասանելի բանալին մեր ազատության՝ ստին  անհատապես չմասնակցելը: Թող թե սուտը ամեն ինչ ծածկել է, ամեն ինչին տիրապետում է, բայց ամենափոքր բանի մեջ վեր պոկվենք՝ թող սուտը տիրապետի ոչ մեր միջոցով: Եվ դա ճեղքվածք է մեր անգործության թվացյալ օղակի մեջ, ամենահեշտը մեզ համար և ամենակործանարարը ստի համար: Որովհետև, երբ մարդիկ խորշում են ստից, այն պարզապես դադարում է գոյություն ունենալ: Վարակի պես այն կարող է գոյություն ունենալ միայն մարդկանց վրա:

 Կանչից չենք ազդվում, մենք չենք հասունացել դեռ հրապարակներ գնալու և բարձրագոչ բղավելու, բարձրաձայն արտահայտելու համար այն ինչ մտածում ենք. պետք չէ, սարսափելի է դա: Բայց գոնե հարաժարվենք ասել այն, ինչ չենք մտածում: Ահա սա է ճանապարհը, ամենահեշտը և մատչելին մեր սերտաճած օրգանական վախի պայմաններում, ավելի հեշտ քան Գանդիի քաղաքացիական անհնազանդությունը: Մեր ճանապարհն է՝ ոչնչով չաջակցել ստին գիտակցաբար: Գիտակցելով, թե որտեղ է ստի սահմանը՝…ընկրկել այդ փտախտային սահմանից…չկարկատել փտած կտորը, և մենք ապշահար կլինենք, թե ինչքան շուտ և անօգնական կտապալվի սուտը, և այն ինչին տրված է մերկ լինել, աշխարհին կհայտնվի մերկ:

 Եվ այսպես, մեր կաշկանդվածության միջոցով թող ամեն ոք ընտրի՝ կմնա ինքը գիտակցաբար ստի ծառան (իհարկե, հակված չլինելով ստին, այլ՝ ընտանիքին կերակրելու համար, երեխաներին ստի ոգով դաստիարակելու համար), թե եկել է ժամանակը սուտը թոթափել որպես ազնիվ մարդ, արժանի իր երեխաների և շրջապատի հարգանքին: Եվ այսօրվանից նա.

-այսուհետ չի գրի, չի ստորագրի, չի տպագրի ոչ մի կերպ, ոչ մի արտահայտություն, որն, իր կարծիքով, աղճատում է ճշմարտությունը,

-կեղծ արտահայտություն չի արտաբերի ոչ մասնավոր զրույցի ժամանակ, որ մարդաշատ վայրերում, իր անունից, կամ…ուսուցչի, դաստիարակի անունից, կամ թատերական դերի միջոցով,

-նկարչությամբ, քանդակի, լուսանկարի…միջոցով գիտակցաբար չի պատկերի…չի հաղորդի ոչ մի կեղծ միտք, ճշմարտության ոչ մի աղճատում,

-ոչ բանավոր, ոչ գրավոր չի անի ոչ մի…մեջբերում ինչ-որ մեկին դուր գալու, ինքն իրեն ապահովագրելու, կամ սեփական աշխատանքի հաջողության համար, եթե մեջբերվող մտքի հետ ամբողջովին համաձայն չէ…

-թույլ չի տա, որ իրեն ստիպեն գնալ միտինգի կամ ցույցի, եթե դա դեմ է իր ցանկությանը, չի վերցնի ձեռքը և չի բարձրացնի…լոզունգը, որի հետ ամբողջովին համաձայն չէ,

-քվեարկման ժամանակ ձեռք չի բարձրացնի այն առաջարկի համար, որի հետ հոգու խորքում համաձայն չէ, ոչ ակնհայտ, ոչ գաղտնի կերպով չի քվեարկի այն անհատի համար, ում անարժան ու կասկածելի է համարում,

-թույլ չի տա, որ իրեն տանեն մի հավաքի, որտեղ սպասվում է հարցի ստիպողական քննարկում,

-նույն վայրկյանին կլքի այն նիստը, ժողովը, դասախոսությունը, ներկայացումը…որտեղ ելույթ ունեցողից լսի սուտ…կամ անամոթ քարոզ,

-…չի գնի մի լրագիր կամ թերթ, որտեղ տեղեկությունները աղճատվում են, առաջնային կարևորության փաստերը քողարկվում են:

 Մենք, իհարկե, թվարկեցինք ստից խուսափելու ոչ բոլոր հնարավոր և անհրաժեշտ ուղիները: Բայց ով կսկսի մաքրվել, մաքրված հայացքով հեշտությամբ կտարբերի նաև մյուս դեպքերը: Այո, սկզբում, պայքարն անհավասար կստացվի: Ինչ-որ մեկը ժամանակավորապես կկորցնի աշխատանքը: Երիտասարդների համար ճշմարտությունը, որով ուզում են ապրել, կբարդացնի կյանքը, չէ որ դասերը, որոնք պատասխանում են, ևս լի են ստով, պետք է ընտրություն կատարել: Բայց ոչ մեկի համար, որ ուզում է ազնիվ լինել, այստեղ սողոսկելու տեղ չի մնացել, ոչ մի օր մեզանից ոչ մեկը…չի կարող խուսափել վերը բերված քայլերից որևէ մեկից, կամ պիտի գնա դեպի ճշմարտության, կամ ստի կողմը, հոգևոր անկախության կամ հոգևոր լակեյության կողմը: Եվ նա, ում համարձակությունը չի հերիքի նույնիսկ իր հոգու պաշտպանության համար, թող չհպարտանա իր առաջադեմ հայացքների համար, կամ որ ինքն ակադեմիկոս է, ժողովրդական արտիստ, վաստակավոր գործիչ կամ գեներալ: Ուրեմն, թող հենց ինքն իրեն ասի՝ <<ես եղջերավոր անասուն եմ և վախկոտ, ինձ միայն պետք է որ չմրսեմ և կուշտ լինեմ>>:

 Նույնիսկ այդ ճանապարհը, որն ամենաչափավորն է դիմադրության բոլոր ճանապարհներից, մեր՝ նստակյացներիս համար հեշտ չի լինելու: Բայց ինչքան ավելի հեշտ է ինքնահրկիզումից և նույնիսկ հացադուլից. կրակը չի լափի քո մարմինը, աչքերդ չեն տրաքվի այրվելուց, և սև հացն ու ջուրը միշտ կգտնվեն ընտանիքիդ համար…Դա հեշտ ճանապարհ չի լինի՞: Բայց դա ամենահեշտը կլինի բոլոր հնարավորներից: Դժվար ընտրություն մարմնի համար, բայց միակը հոգու համար: Դժվար ճանապարհ է, բայց մենք արդեն ունենք մարդիկ, նույնիսկ տասնյակ մարդիկ, ովքեր տարիներով պահում են վերը թվարկածս կետերը և ապրում ճշմարտությամբ: Ուրեմն, ոչ թե առաջինը ոտք դնել այդ ճանապարհին, այլ՝ միանալ: Ինչքան միասնաբար և մեծ քանակով ոտք դնենք այդ ճանապարհին, այնքան ավելի հեշտ ու կարճ կթվա մեզ այդ ճանապարհը: Մենք կլինենք հազարներ, և ոչ ոքի հետ հաշվեհարդար չեն կարողանա լինել, ոչինչ անել չեն կարողանա: Մենք կլինեն տասնյակ հազարներ, և այլևս չենք ճանաչի մեր սեփական երկիրը: Եթե վախենանք, ապա հերիք է բողոքենք, թե ինչ-որ մեկը մեզ թույլ չի տալիս շնչել, այդ մենք ենք, որ ինքներս մեզ թույլ չենք տալիս…>>

Ալեքսանդր Սոլժենիցին

Զարթիր Լաո, մռնիմ քզի...

Կարող են արդյո՞ք բնապահպանական շարժումները ավելի ընդգկրուն խաղաղ սոցիալական ընդվզումների և քաղաքացիական ակտիվության հիմք դառնալ: Արդյո՞ք քաղաքացիական ակտիվությունը ներկա հասարակարգում դրական փոփոխությունների հասնելու արդյունավետ միջոց է: Նախ՝ առաջին հարցի մասին:

 Մաշտոցի այգում հավաքված երիտասարդ ակտիվիստները վստահ են, որ իրենց շարժումն ընդգրկելու է ավելի լայն սոցիալական խնդիրներ և ամեն մի հաղթանակի հետ նոր մարդիկ են միանալու իրենց: Կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանը օրինակ է բերում 1988թ., երբ  Հայաստանում ծավալված անկախության շարժման համար, ինչպես ինքն է համոզված, պարարտ հող ստեղծեց  հենց բնապահպանական շարժումը, որը սկզբում դրսևորվում էր միայն գիտական շրջանակներում տեղի ունեցող քննարկումների ձևով: Բնապահպանական շարժման ամենակարևոր յուրահատկությունը, ըստ Խզմալյանի, ազգային ու համամարդկայինը միավորելն է, այլ խոսքով՝ ազգային կամ հանրային սեփականության և մարդու սահմանադրական իրավունքների մեկտեղումը: Սա մի բնագավառ է, որտեղ փոքրիկ հաղթանակները կարող են ոգևորել նաև այլ խնդիրների լուծման ելքեր գտնելու, իրավական պայքարին ավելի մեծ  թափ ու ծավալներ հաղորդելու համար: <<Ե՞րբ է լցվում ազգի համբերության բաժակը, ե՞րբ է տրորված, ոտնահարված արժանապատվության սահմանը ճեղքվում, դժվար է ասել: Առիթները կարող են լինել շատ տարբեր: Մենք տեսնում ենք, որ կուսակցություններից դուրս տեղի են ունենում շատ ակտիվ ստորգետնյա շարժումներ: Ես դրանք կանվանեի դիմադրության օջախներ>>: Խզմալյանը դիմադրության օջախներ է համարում ոչ միայն բնապահպանական շարժումն, այլև՝ բանակում տեղի ունեցող սպանությունների դեմ բողոքները, հայոց լեզվի պահպանության շարժումը, Ախթալայի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի բանվորների գործադուլները: Դրանցում Խզմալյանը և բնապահպան ակտիվիստները կարևորում են ոչ թե արդյունքը, այլև՝ պայքարելու կամքը և պատրաստակամությունը, իսկ արդյունքներն ավելի հավանական և առարկայական կլինեն երբ շարժումներն ավելի մարդաշատ լինեն ու հեռու քաղաքականությունից: Բայց, պետք է ասել, որ չնայած բնապահպանների այս բողոքներին, ինչպես տեսնում ենք, խնդրով մտահոգ շատ քաղաքացիներ են մասնակցում, այնուամենայնիվ, սա դեռ երաշխիք չէ, որ այլ, հատկապես սոցիալ-տնտեսական բնույթի խնդիրներով բողոքներին կմիանան հասարակության լայն զանգվածներ: Ինչու՞ է քաղաքացիների մեծամասնությունն անտարբեր իր շրջապատի խնդիրների նկատմամբ, նույնիսկ չի պայքարում սեփական տարրական իրավունքների պաշտպանության համար: Բնապահպան երիտասարդներն ունեն իրենց բացատրությունը:  Բայանդուր Պողոսյան. <<Ընդհանրապես մեր հասարակության մեջ տարածված անհուսությունն է ամեն ինչում մեղավոր իմ կարծիքով: Մարդիկ մտածում են, որ ոչինչ չեն կարող անել սրա հետ: Սա մի բան է, որ տեղի է ունենալու անկախ ամեն ինչից ու ոչ ոք ոչ մի բան չի կարող դրա հետ անել: Ու եթե մարդիկ կարողանան այստեղ հաղթանակի հասնել, շատ մեծ հաջողություն կլինի, մարդիկ սկսեն մտածել, որ իրենք կարող են իրենց իրավունքների համար պայքարել և անկախ նրանից, թե ով է իրենց դեմ կանգնած, իրենք կարող են հաղթել>>: Մարիամ Սուխուդյան. <<Անտարբերությունը իրոք հիվանդություն է, նրանք մատը տնկում են, որ սա է մեղավոր, ասում, որ սա երկիր չի, տարածաշրջանն է մեղավոր և ամեն ինչ կասեն իրենցից խնդիրը դուրս հանելու համար: Սա մարդու բնույթն է, ովքեր ալարում են, չեն ուզում շարժվել, դրա համար միշտ խնդիրն ու լուծումը տեսնում են իրենցից դուրս: Սա համատարած է…և ոչ միայն Հայաստանում է…դու պիտի ասես՝ լավ, իսկ ե՞ս ինչ եմ արել, երբ որ ես տեսնում եմ՝ վատ է, սխալ է, կողքդ ինչ-որ բան են ավիրում, բռնաբարում, ես ոչ մի բան չանեմ, դու պիտի փոչձես սկսել ինչ-որ բան անել, մի հատ արա այսօր, երկրորդը, երրորդը, վերջապես շարծումը այդ կայծերից է սկսվում ու մենք տեսնում ենք, որ ինչ-որ արդյուքն ունենք: Ոչ ինչ-որ դպրոց կար ակտիվիզմի, որ մեզ ինչ-որ բան փոխանցեր, մենք ենք սկսողն եղել այդ կայծերի ու չենք կարող չհավատալ: Բայց չես կարող  ուղղակի ապրել, եթե ապրում ես, ուրեմն պետք է պայքարես, դա սովորական բնազդ է, եթե ինչ-որ բան է կատարվում, պիտի սկսես կասեցնել, եթե սխալ բան է: Քո ուժերի ներածի չափով: Հետո մյուսն է սկսում քեզ հավատալ: Հետո մի փոքրիկ հաղթանակ, Թռչկան, Խոսրովի արգելոց, երբ մարդը սկսում է արդեն տեսնել շոշափելի արդյունք, որովհետև շատերին հենց այդ շոշափելին է պետք: Օրինակ ինձ դա չի պետք, այլ միայն այն, որ մարդ պայքարում է, հավատում է, դա շատ ավելի ծանրակշիռ է: Ինձ պետք չէ տեսնել դրա արդյունքը: Ինձ համար դա արդեն իսկ արդյունք է, որ մարդ այդ սևի մեջ կարող է լույսին հավատալ>>: Բայց նույնիսկ տեսնելով նման փոքր հաղթանակները՝ շատերն անիմաստ են համարում կամ չեն համարձակվում պայքարել իրենց դրությունը շտկելու համար: Սրա պատճառները խորքային են և հնարավոր չէ բացատրել մեկ կամ երկու պատճառներով, ամեն ինչ այստեղ փոխկապակցված է, անհրաժեշտ է լսել տարբեր վերլուծություններ, ապա մտածել, թե ո՞րն է չընդվզելու պատճառն անհատապես յուրաքանչյուրիս համար: Գյումրիի Օրհուս կենտրոնի համակարգող Գևորգ Պետրոսյան. <<Մարդիկ վախենում են իրենց կարծիքը ազատորեն արտահայտել հատկապես փոքր քաղաքներում, գյուղականհամայնքներում: Մեծ քաղաքներում ավելի ազատ են մարդիկ: Չեն հայտնում իրենց կարծիքը՝ մտածելով, թե սոցիալական նպաստս կկտրեն, ինձ աշխատանքից կազատեն, այսինքն, ճնշումների մեխանիզմները բազմազան են ու մարդու վրա կարող են ազդեցություն թողել>>: Սա հանգեցրել է համընդհանուր վախի մթնոլորտի ձևավորման, որն իր հերթին  հույսի ու վստահության ամենամեծ ապականիչն է: Այնուամենայնիվ, հույսի որոշակի փոփոխություն, քաղաքացիական նախաձեռնությունների աջակցություն շրջապատում ընդհանուր առմամբ Պետրոսյանը տեսնում է. <<Գյումրիում մի քանի նման օրինակներ կան, որ հասարակական կազմակերպությունների ակտիվության արդյունքում կնոկրետ ասենք հարապարակում այդ 8 եղևնիները մնացին, կամ Արագածի փոսը այդպես էլ չդարձավ շինություն հենց կանաչ տարածքի մեջտեղում, այսինքն դրական տեղաշարժեր կան ու մարդիկ հիմա ավելի շատ են հավատում, որ եթե նման նախաձեռնություն լինի, կմիանան, շատ մարդիկ էլ կան, որ զանգում են, ասում՝ մենք ձեզ հետ ենք, բայց չգանք էլի, չենք գա, բայց գիտեցեք, որ մենք ձեզ հետ ենք: Զգում ես, որ մարդը համ ուզում է, համ վախենում է>>:

Գյումրիի <<Շիրակ>> կենտրոնի նախագահ Վահան Թումասյանը, ով ուսումնասիրում է երկրաշարժի հետևանքով անօթևանության խնդիրը, առավել խոցելի ու դյուրաբեկ  է համարում անօթևաններին, որոնց մեծամասնությունը ծայրահեղ աղքատ են, տարիներ շարունակ կառավարությունը նրանց բնակարանով ապահովելու խոստումներ է տվել, բայց դեռևս 6700 ընտանիք Գյումրիում փաստացի ապրում է ժամանակավոր կացարաններում, մոտ 600 ընտանիք էլ՝ Շիրակի մարզի գյուղերում: Շատերին բնակարանը մերժում են տարբեր պատճառներով, որոնք հիմնականում հենց  պետական ծրագրի ձգձգման հետևանքով են առաջ եկել, մյուս մասին, ոքվեր դեռ հերթագրված չեն բնակարանահերթի ցուցակներում կամ ապրում են փլուզվող բնակարաններում, նույնիսկ կոնկրետ խոստումներ էլ չեն տվել, թե երբ ի վերջո կապրեն մարդավայել պայմաններում: Բայց չնայած այդ ամենին անօթևանները գերադասում են լռել, ովքեր հնարավորություն ունեն լքում են երկիրը, մի մասն էլ գերադասում է գոյությունը պահպանել արտերկրի հարազատի գումարներով: Այդ իրավազուրկ խավը մշտապես շահագործվում և օգտագործվում է իշխանավորների ու օլիգարխների կողմից, հատկապես ընտրությունների ժամանակ, և ամենավատն այն է, որ նրանք հարմարվել են, կամ նրանց հարմարեցրել են այդ կարգավիճակին: Թումասյանը վստահ է, որ աղքատն ակտիվ քաղաքացի չէ, ինքնուրույն չի կարող դուրս գալ պայքարելու սեփական իրավունքների համար: Ինչպե՞ս կարելի է օգնել նման պայմաններում ապրող մարդուն: Վահան Թումասյան. <<Պետք է այդ ակտիվ զանգվածը՝ կուսակցություններ, հասարակական կազմակերպություններ պետք է հանդիպեն այդ աղքատ խավի հետ և փորձեն նրանց ինքնագիտակցությունը բարձրացնեն և նրանց հետ բերեն համայնք, որովհետև մարդիկ մեկուսացել են համայնքի կյանքից, իրենք ապրում են ներփակված, առանձին կյանքով: Համայնքի անդամ իրենց չեն զգում: Եթե մեկը զգում է, որ այս երկրի տերը չէ, երբեք իր իրավունքների համար չի պայքարի>>: Բայց միթե սա արդյունավետ կլինի: Արդյո՞ք քաղաքական կուսակցությունները կամ այլ կազմակերպություններ աղքատին դարձյալ չեն օգտագործի բացառապես սեփական օգուտների համար: Գևորգ Պետրոսյան. <<Միջոցը քաղաքացիական հասարակության զարգացումն է, մարդկանց ակտիվացումն է, և իհարկե, քաղաքացիական հասարակությանը ոգևորելն է անընդհատ դրական, փոքր օրինակներով, փոքր տեղաշարժերով հասնել ավելի մեծ տեղաշարժերի, այսինքն, եթե ուզում ես փոխել աշխարհը, պետք է քեզնից սկսել… Միակ տարբերակը սա է, և ինչ թվում է դրա արդյուքնում կարելի է փոխել իշխանությունների թե որոշումները, թե վերաբերմունքը հասարակության նկատմամբ>>: Գևորգի կարծիքով միայն քաղաքացիական ակտիվությամբ հասարակությունը կկարողանա հակազդել իշխանությանը և հավասարակշռել նրան, իսկ հիմա միայն իշխանությունն է ազդում հասարակության լայն զանգվածների վրա: Բնապահպանները մտադիր են պայքարը տանել միայն օրինական հունով, իրավական դաշտում, խաղաղ հավաքներով, այգում երգելով ու ցուցահանդեսներ անելով և, եթե հաջողվի, դատարանի դահլիճում:

 Այսօրվա քաղաքացին ազատ մտածելու, ազատ գործելու կարիք ունի, նրա ազատությունը սահմանափակված է հատուկ մեխանիզմներով, այսպես կոչված սոցիալական լարվածությունը մեղմելուն ուղղված կարճաժամկետ ու ոչ արդյունավետ միջոցառումներով՝ սոցիալական նպաստներն ու թոշակները փոքր-ինչ բարձրացնելով, զանազան զարդարուն խոստումներով, նաև ընտրակաշառքներով և, իհարկե, արտագաղթելու հնարավորություններ ընձեռելով: Ամենահիմնական իրավունքը, որի համար Մաշտոցի այգում, Թեղուտում և այլ վայրերում պայքարում է քաղաքացիների այդ խումբը, ազատությունն է, ապրելու, ստեղծագործելու ազատ տարածքը, որի բոլորի սեփականությունն է: Դրա իմաստը շատ ավելի խորն է, քան պարզապես բնապահպանական խնդիրը: Դա մարդկային եսապաշտական շահի ու այլասիրության բախումն է, երիտասարդները պայքարում են ոչ միայն իրենց, այլև իրենց նման այլ քաղաքացիների մարդկային իրավունքների համար, ովքեր նրանց չեն վստահում և գերադասում են տանը նստած քննադատել: Ու՞ր կարող են տանել այս քաղաքացիական փոքրիկ ընդվզումները: Բնապահպանները կարևոր են համարում, որ այն քաղաքականությունից հեռու մնա, այլապես կկորցնի իր յուրահատկությունն ու ուժը, բայց և այնպես տարբեր քաղաքական ուժեր, ըստ որոշ կարծիքների, փորձում են իրենց կողմը գրավել այս շարժումը և իրենց համար քաղաքական շահույթ ապահովել: Հետևաբար, կարծում եմ, ինչքան շատ քաղաքացիներ իրենց ակտիվությամբ մասնակցեն այդ շարժումներին, այնքան դժվար կլինի ապականել դրանք և միևնույն ժամանակ այնքան կմեծանա քաղաքացու վստահությունը, որ ինքը կարող է ինչ-որ բան փոխել առանց մոդայիկ քաղաքականության մեքենայություններում թաթախվելու:

 Լևոն Գալստյան